Wellington City Libraries

Te Matapihi Ki Te Ao Nui

Search options

Return to Nga Tupuna main page

Hemi Parai,
Mate 1887?

Read in language


Nō Ngati Haumia a Hemi Parai, ko Parae kē ranei, o Taranaki iwi. I haere mai a ia ki te rohe o Pōneke i ngā tau 1830. Ko Whanga Te Atarau rāua ko Tapui a Tini ōna mātua. Ko tana wahine tuatahi ko Tawhirikura Karopohia, ā, e rua ā rāua tamariki, ko Tāhana Niwa rāua ko Arapera Rongaouaroa, ko Ranauaroa rānei. Hei tuakana ki te māmā o Hemi, ki a Hori Kerei Pakuahi. Nō muri, ka moe a Hemi i a Pirihira Matangi, te pouaru o Wi Kingi Te āwhitu, ā, e rua a rāua tama, ko Te awhi Parai rāua ko Mohi Parai i whānau i te tau 1859. He tuakana rāua ki a Hana Te Wera (1833-1925).

I a ia e taipakeke haere ana, i whai a Hemi i a Mohi Ngāponga ki te ārahi i ētahi o ana uri ki te noho kainga i Ngaūranga katahi ko Te aro. I mua i te haerenga o Ngāti Mutunga rāua ko Ngāti Tama ki Wharekauri, i tukunā e Patukawenga ia wahanga, me ia wahanga o Pōneke ki ngā iwi i whakakao ki te motu o Matiu. I riro i a Mohi Ngāponga te rohe o Te Aro ki waenganui i te awa o Kumutoto me te awa o Waitangi me Paekawakawa.

Nā Hemi Parai i haina ngā 'Whakaaetanga Tuku Whenua' (Deed of Settlement) ki Te Aro i te tau 1844, ā, i te tau 1847 i whakatūria ia hei Kaiarotake Whenua Tupu (Native Land Assessor) i mua i te hainatanga o ngā whakawhiwhinga o McLeverty. He nui ngā wā i haina ia i ngā rīhi mo ētahi atu, e pā ana ki ngā whenua o te Tekau ōrau, ā, i ētahi wa, ko te āhua nei, i a ia tonu te mana. I takuhetia e te Kāwana a tekihana nama 5 me tekihana nama 9 o te pā o Te Aro ki a ia i ngā tau o 1860.

I te tau 1863 ko ia tētahi o ngā tokotoru kaihaina mō ngā whenua ki Porirua i takuhetia ki ngā tangata Māori o Te Aro (Ngāti Ruanui rāua ko Taranaki), i te wā tonu e noho ana rātou ki Pōneke. Kua mate kē ētahi i haina, ā, e waru o te tekau mā tahi o rātou e ora tonu ana, kei Taranaki e noho ana. He tangata kaha a Hemi Parai ki te tuhi ki a Kāwana Kerei, ki ngā kiriāwhina rānei e pā ana ki ngā whenua Māori.

Ngā Tuhinga Kōrero:

  • Ward A. Port Nicholson … 1820-1840. 1998.
  • Maori Land Court. Wellington MB No. 1, p.16, 87.
  • Alexander Turnbull Library. Manuscripts MS: Papers – 0032 – 0695B.

Korero o te Wa I Raraunga I Rauemi I Te Whanganui a Tara I Whakapapa