Te Wira Mangatuku,
i mate i mua i te tau 1867
Read in language
Nō ngā hapū nei o Te Ati Awa, nō Ngati Hamua me Te Matehou a Te Wira Mangatuku. Ko Te Raro Te Ua tana wahine, hei whanaunga ki a Watarauihi. Ko te wahine a Watarauihi, ko te tuahine o Ngakurae. Tokotoru ngā tamariki a Mangatuku. Ko Tipene Te Raro (1832?-1892), ko Maraea Te Ua i mārena i a Wiremu Paki Hianga o Ngati Raukawa (i mate i te 5 o Akuhata 1900), ā, ko Hone Ngaukaka.
Nō te tau 1836 i heke anō ai ngā iwi i Wairarapa ki Te Whanganui a Tara hei whakakapi i te whāwhārua i whakarērea ai e ngā heke ki Wharekauri. Tuatahi ko Moturoa i hoki mai, ka noho ki Onehunga, ā, ki Pipitea. I mua atu hoki ko Onehunga kē te ingoa o te wāhi ināianei ko Karaka Bay. Muri mai i a Moturoa ko Mangatuku. Nō te rangi kotahi i tatū atu ai taua tira ki Pipitea, ā, me te tira hoki a Te Puni, riro ana nā te wahine a Mangatuku me ētahi taitama i whakatū taiapa hei wāhi mai ō rātou pānga i ō Te Puni. Nā Mangatuku hoki te Tiriti o Waitangi i haina. Nā Moturoa mā te haina mō Mangatuku rāua ko tana tamaiti ko Tipene Te Raro i te hokonga o Pipitea e McCleverty. Nō te 4 o Hanuere 1840, i hokona atu ai e Moturoa rāua tahi ko Mangatuku ngā eka e 3 me te ½ ki a Robert Tod, i te takiwā ki te Pā o Pipitea. He pākehā kaipakihi a Tod, nō Tereiria ki te tonga, i haere mai ki Te Whanganui a Tara mā runga i te Success rāua ko J.C. Crawford i te tau 1839. Ka tau te noho ki Pipitea i te taha o Ngakurae rāua ko Watarauihi, ka whai kāinga anō ki Waiwhetū me Pipitea.
Ko ngā pānga whenua o Tipene Te Raro, te tamaiti a Mangatuku ko te 7, te 15 me te 22 i Pipitea, me ētahi atu pānga whenua o roto o Te Whanganui a Tara. Nō Tipene hoki te pānga whenua i Ngāmotu e kīa nei ko Araheke M Block (i te awa o Waiwakaiho), nō tana pāpā nō Mangatuku.
He mea nehu a Tipene, te tamaiti nei a Mangatuku, rāua ko tana wahine a Heni Tipene (1831?-1916) ki te urupā o Owhiti, i te tairāwhiti o Te Whanganui a Tara.
Ngā Tuhinga Kōrero:
- OLC 1/906 Tod's claim p.52-3.
- Taranaki MB no. 3, p.344
- Wellington MB no. 1, p.259, 273
- Wellington MB no. 1C, p.56
- Wairarapa MB no. 1 p.23-34
- A Summary history of the Wellington Tenths : 1839-1884. Wai 145 C1 p.37.
- Adkin, G.L. The great harbour of Tara. Wellington : Whitcombe & Tombs, 1959.