Wellington City Libraries

Te Matapihi Ki Te Ao Nui

Search options

Ko Nga Waiata Maori he mea kohikohi mai, na Sir George Grey

Waiata : He Waiata, pp. 36-37.


Taku taina Piropiro e,
Taia mai ra, i runga te matoru,
E kino ana te kakahu,
'Na 'Kahu' i hanga kino,'
E pakaru ana koe waka,
'Na 'Kahu' i whakapakaru,'

Mo te putanga mai i te rae,
I runga o Ngatata,
E kuri ana, e rei ana,
Ki te toenga.

E hara i a au ena nga kino,
E whakina mai na,
Kaore ki a au,
Huna rawa kia ngaro,
Ko te kete maramara,
Ka tatangi mai,
Kei taku rangi,
Nga huanui kai 'Rerere,
Komako e,
I a Piro.

Tu atu ai te tira o tungane,
Whanau, whakatika atu ai,
Koe ki runga,
Koparetia Raukawa e,
Whitikia ai Tuwhenua,
Aurakitia ki te whare i te Kongange,
Tu mai ai o waewae e kui,
Ki te huanui.



Waiata : He Tangi, pp. 37-38.

Takiri mai ko te ata,
I runga o Tauhara,
Ko te ata i tua,
Ko te ata i au e i,
Tahuna mai ki te ahi tapu na Rongo,
Taitaia mai te wahie,
Apoapoa mai te toto e,
Haehaea ra ki te mira tuatini,
Kia tohu to hinu,
Ki roto o nga whanga',
E tangi pake ana,
Ko Rangi, ko Papa,
Ko Taiwhakaeteete,
I waenga ko Whaitiri-matakataka,
Ka konohi te whatu kai taua e,
Utaina ki te riu o Tane,
Ka tuku kia whano i te ia,
Ka u ana koe nga mata-rae,
I waho o te Kau,
Kia whakarongo ake ko Hari,
Ko Tahimaroroaitu,
Te taniwha, te parata,
Me kawe e au ki uta,
Ki uta ki a Rakamaomao,
Kia whakamuia to kiri,
Ki te ahi manuka,
Ka pupu to hinu,
He wai tuawhenua,
Ka patua te kakara,
Ki runga o nga puke,
Ka tuhi ka rapa i te rangi,
Te toto aku hoa,
Ka ea ko te mate na i,
Tu ake i kona, hoaia to maro,
Ko Haruru-ki-te-rangi,
Maia o riri, o nguha, o mata, i taona,
Ki te umu e i,
Ki kona koutou whakamau mai ai,
Ki te ao o te uru,
Ki konei au tu atu ai,
Tu ki tupua,
Tu ki taetae-aio-te-rangi i runga e,
Amohia to hoe,
Ko Maninitua, ko Maniniaro,
Ka tangi te kura,
Ka tangi, haere ra i,
Kia tika i te ia ki roto o Hauraki,
He terenga pounamu,
I te rahi ' Ati-Pare,
I te nui 'Ati-Tu e i,
Tu kau te maunga i te tonga,
Tena te taniwha ka tere ki te muri,
E tangi ngungunu ana,
Ki roto o Waihou,
He mate ka huri nuku,
Te matenga o te iwi e i.



Waiata : Na Rotorua, p. 39.

Pa koreki hau e hari mai,
Hari mai, ka korero,
Hari mai ka korero,
Korerotia mai,
Kia rongo atu ai aku taringa,
Tutara koutou,
Me kowai hoki au e aha nei,
Ka pa e te tau,
I waiho i te whare,
Ka ako au ki te kamupara,
He pai para haere,
Kihai ra i ata mahia,
Te ata tautahanga,
Taku titiro, hei aha koa ko ahau,
Ka harahuku,
Nawai te napi po,
Na Mawete, koe i whakatata,
Riro mai ki roto ra,
Me he puawhe,
Au e rumakina,
Kei runga riro ra,
Te ripi koi kei a Waraki,
He hokinga mai hoki,
Te mea ano au ka turupou,
Waiho i konei paeko ai,
Me he kaore pae koe, i te waru,
E ai taku rongo i te,
Kikitara kei te ngahere,
Ka rahi te whakama,
E wahipu,
Kei taku ate.



Waiata : He Tangi, pp. 40-41.

E kui Kumara e te whare moe ai,
Kia noho mai koe i te marae kino,
I te marae o Tu-matauenga,
Titi rere po, hokioi rere ao,
Tau atu ko Waikare,
Rukuhia e koe ko te ruku i te kawau,
Kia ea ake ana, ko Waimapuhia,
Ngaua i runga, ngaua i raro,
Ngaua i te tumuaki o era tupua i,
Tuatua i a Rata i a Wahieroa,
I a Tane, tu ana hei koiwi,
Mo te tangata,
Hei ngaki i to koutou mate,
Kia tohe Makauri,
E tohe te ariki, rere noa iara,
Me he rahui kawau,
Ki roto o Ahirau,
Me rehu atu koe ki te hinengaro,
E ngaro ai te tangata,
Huna te koko uri,
Huna te koko tea,
E Tumari, ko te tapiri i ana i to taha i,

"This waiata is also found in Nga moteatea / he mea kohikohi na Sir Apirana Ngata, Pt II, no 119.
It is a Tuhoe lament for Kumara, by Pikihuia. Kumara was the grandmother of Pikihuia and his brother Tamarau Waiari. Whilst a war-party of Tuhoe was at Tutira, Kumara and others left behind at Te Ana-o-tikitiki, were slain by Ngati Ruapani and cast into the lake waters below. It is said by Ruatoki people that this song is the second verse of no. 117 - He tangi mo te Maitaranui - Te rongo o te tuna ehau mai ra.
Te rongo o te kai,
E hau mai ra,
Kei te Papuni,
Kei a Wharawhara,
Nau te whakatauki nei,
'Te uri o Mahanga,
'Whakarere kai,
'Whakarere wka,
'Te uri o Tuhoe,
'Moumou kai,'
Moumou tangata ki te po,
Hinga nui atu ra,
Ki te aroaro o Hine-i-reireia,
To kiri waikauri,
Na Waero i patupatu,

Tarahau ngi iwi e,
Tarahau ki runga o Mohaka,
Tarahau nga wheua e,
Tarahau ki runga o Tangitu,
Kia kai mai e te ika i Rangiriri,
Tutara kauika, te wehenga kauki,
E tika ana ra, mo Te Roha,
Mo Te Aparakau, na Tikitu,
Na te uri o Whiro-ki-te po,
Taiwhakaea ki te ao,
Haere ki roto Tutira,
Mo Tiwaewae,
Na koutou koi tango kino,
Koa tu mai ra e Tohe,
I te hauauru, ka ea ko te mate na i,

Tenei e tai ma,
Na o tatou kape koihianga iho,
I a te Tamaki ma,
I riro mai ai ko te Heketua,
I mate ai Nuhaka,
Tona whakautu pahi,
Ko Te Rama-Apakura,
Inumanga wai Te Rito-o-te Rangi,
I te pa taea i Pu-te-karoro,
I tangi ai te umere,
E pae noa ki te one i Taiwananga i.



Waiata : Ko te Tangi a Karewa-Tara-Nui, pp. 42-43.

'Ra te po tonga,
Tahere i te Tawake,
Kainga mai koe,
Ki runga o Raukawa,
Tena te Ninihi te Parata,
Whakaturia ra te ra o to waka,
A whakaputa koe,
Te rae i Titapu,
E anga te titiro,
Nga po e tu,
Parinui-o-whiti,
Hei tohu ki te mate,
Ki a au e tama,
Kia waiho koe,
Mo te ao turoa,
Mo te ao e rere,
'A iri ki te ngutu,
Kei o tuakana,
E kore e tama,
E mihia iho koe,
Kainga mai koe,
E te tini o te ika,
'A mene nga iwi,
Ki roto Ngahu,
Kei to whaene,
Kei a hine a Uru,
Kei a Pua' potiki e,
Ma tama na Rangi,
Mana e tiki iho,
Ho ake ki runga ra e,
Te ika tena i kainga,
Ai koe homai ki uta ra,
Ka kai te mano e,
Hei i kawea ki runga,
O Rangitoto,
Kei a tama na Pare ra,
Atawhaitia mai,
Te ata o te taonga,
Ki a au,
E nui te mahara,
Ki roto ki to ngakau e tama,
Te anga atu ai,
Nga pae tu mai,
I runga o 'Awhitu.



Waiata, p. 43.

[song sung by Te Rangihaeta, for his daughter Topeora, when she left him to go to the Whakaroa district.]

'Ore te roimata,
E kawata noa, nei,
Tu ra te tere,
Kaore he koha i puaki,
Kei te mahi koe,
Kei te mate au ki te whare,
Moari atu iana koe,
Te rewhanga mai he waero,
Ko Meremere ki runga,
Ko au ki raro nei, e te ipo,
To waihotanga,
Puke ana au i te wai,
Marua te wai,
Awhea utu ai,
Me he kai aohanga,
I te taumata i te Rangaranga,
Whanatu ai koe,
E au mai te haere,
Ka haruru ki tawhiti,
Ka riua koe ki tai e.

Oliver, Richard Aldworth 1811-1889 :Te Rangihaeata and family outside a whare, Kapiti Coast. 1850 or 1851?. Reference number: C-054-014.  Used with kind permission of the Alexander Turnbull Library.  Not to be used without permission
Oliver, Richard Aldworth 1811-1889 :Te Rangihaeata and family outside a whare, Kapiti Coast. 1850 or 1851?.
Click on image to view in larger size.


Waiata: He Waiata, pp. 44-46.

E taka ana te ki, e taka ana i waho,
E taka ana te mate, e taka ana i waho,
Huanui, ko te ki,
Tika tonu ki te hoa taumua,
Tona hokinga mai, mau ana kei to uma,
Hoki komuri mai, e te iwi mokai,
He aha ra te hara, i houa mai ai,
Nga he mo waho, mo Piripekapeka,
I whuia mai ai,
Na Koiki ra i koropatutia,
Ki te koropatu taniwha,
I tiu atu na hoki,
Ko te manu na runga,
He aha kei Manaia i titoa mai ai,
Me Maumaupaki,
Me Kaitaraki,
E tu kau mai ra,
Mo aku hakari e maha,
Mo te Pukatea,
Mo Takahiparu,
Mo Ngahaukotiri,
Ora tonu atu,
He tupuna wareware,
I haere hau kore,
Na Te Waha ano,
Ko Te Rawhatioro,
Ko Te Rupe ano i tamaoa atu,
Ki te waka hakari,
E kiia mai nei ma te rahi,
'Ati-Puhi, e homai marire,
I oku manaaki ,
Me Waikato hoki, ka pau te tanutanu,
Ki te rua oneone,
Maru-tuahu-a ! ka inu ki roke,
Me whakawiri atu ki te wai weruweru,
Ma nga tamariki,
I ou una nui,
I ou mate noa,
Ka patua noatia,
Ka puta ki waho ra,
Ka kawea tou matua,
Ki te aroaro o Te Wera,
Kia tirohia mai,
'Tamaiti e,
'Tamaiti raru,
'Ka kai ewe,
'Ka kai rauru,
'Ka kai hekowhitu,
'Ko Te Tumuroto ma.
Kei muri nga tao ka hua mai,
He aha kei Tikouma,
He o no Rarokeno,
He aha kei Manaia,
He o no Wharekawa,
Me Moehaunui,
He o no Pakihi,
Ka waiho nei e,
Ka inu nei au,
I te arohakapa,
E kiia mai te umu taurekareka,
Me ako atu koe,
Naku rapea te Raukaiatua,
Naku rapea ko te Purewhaiwawe,
Ki rawa mai koe,
Ka kai whenua tahi,
Me nuka e au,
Me horohoro,
Me tapu-ihi-ake,
Kia ngeungeu ake Ropa i raro ra,
Naku i whakahoki,
Nga mangarotu a Te Ahumua,
I whiua mai ai,
Koronae nui ana i Tararu ra,
I te aroaro o Te Ao,
I riri kau ano ki te papa koneke,
Ka kite koe whatiia,
I te tao,
I te patu,
Ko te Kowhai,
Kia ngaro i reira,
Ekore au e ngaro,
Ka whiti ki te ao.


Waiata: He Tangi. pp. 46-47.

Kati e tama,
Te takoto i Papatahuaroa,
Maranga mai ki runga,
E mau ki to toki,
Haua atu ra,
Ki te riu o Tane,
Mau mai ki to patupatu,
Hei tono kai mau i te ata,
Ka puta te karere,
I a Te Wharekainga,
Kapa ia ngahere,
Hei homai te huia,
Hei homai kakahu,
I te remungorengore,
I te wai hinau,
Te whatu o Poutini,
Hei kawe i a koe,
Ki te unahi o te ika,
Na Parahaki,
i te awe mahiti,
A te Wakatohea,
Ko to upoko ra,
E Hongi kai tutae,
E Waru kai hamuti,
E Nini ngau tara,
Ko taku kumete ra,
Ko to Upoko,
Kei kohu manu,
Ki Whitikawa ra ia,
Mo te tau ruru e,
Ki te pu whakatangi,
Mau e ui mai,
No te ara i whea e,
Mo te tamaiti e,
Ka riro i a koe,
Taku waka totahi,
He pitau whakarewa,
Taku waka whakatekateka,
Ki te kahu o te wai e-i.

Next Waiata (p. 47) .

Korero o te Wa I Raraunga I Rauemi I Te Whanganui a Tara I Whakapapa